شعر درمانی، به عنوان یک مورد از هنر درمانی های گویا، شامل استفاده درمانی از شعر ها، حکایت ها و سایر روش های گفتاری و شنیداری است که به منظور بهبود بهزیستی و درمان مورد استفاده قرار می گیرد.
درمانگران می توانند از ادبیات موجود، به عنوان بخشی از فرآیند درمانی استفاده کنند و یا افراد درمانجو را ترغیب کنند تا برای بیان عواطف و احساسات عمیق خود از ادبیات مخصوص به خودشان استفاده کنند.
در هر دو مورد، آنها یک فضای امن و غیر قضاوتی را ایجاد می کنند، به نحوی که افراد درمانجو می توانند بیانات نوشته شده خود و واکنش های عاطفی مرتبط را بررسی کنند.
هر چند که همه متخصصان سلامت روان می توانند مولفه های شعر درمانی را در روش های درمانی خودشان استفاده کنند، ولی فدراسیون بین المللی شعر / ادبیات درمانی یک برنامه گواهی نامه ای را توسعه داده است و افرادی که علاقمندند به یک درمانگر شعر ثبت شده و یا مجاز تبدیل شوند، می توانند از این برنامه ها استفاده کنند.
تاریخچه و توسعه شعر درمانی
تاثیرات درمانی کلمات مدت ها پیش شناخته شده است. از 4000 سال قبل از مسیح، مصریان اولیه کلماتی را بر روی پاپیروس (درخت کاغذ) می نوشتند، آنها را در یک مایع حل می کردند و آن را به عنوان یک دارو، به بیمار می دادند.
در سال های اخیر، خواندن و بیان کردن نوشتاری به عنوان روش درمانی مکمّل، در مورد افراد دارای ناراحتی روانی و عاطفی به کار گرفته شده است.
بیمارستان پنسیلوانیا، به عنوان اولین بیمارستان تاسیس شده در ایالات متحده، از میانه های قرن 1700، به صورت مکرّر این روش درمانی را مورد استفاده قرار داده است.
در اوایل قرن 1800، دکتر بنجامین راش شعر را به عنوان یک روش درمانی معرفی کرد که می تواند در طول درمان استفاده شود.
در سال 1928، شعر شناس و دارو سازی به اسم الی گریفر شروع به استفاده از شعر برای افراد درمانجو کرد و به کمک روانشناسانی به اسم دکتر جک ال لیدی و دکتر سم اسپکتور ، گروه های "شعر درمانی" را در دو بیمارستان مختلف ایجاد کرد.
بعد از مرگ گریفر، لیدی و همکاران وی به استفاده از شعر در فرآیند گروه درمانی ادامه دادند و در نهایت به همراه یکدیگر انجمن شعر درمانی (APT) را در سال 1969 تاسیس کردند.
همچنین کتاب داران یک نقش عمده ای را در رشد این رهیافت درمانی داشته اند.
آرلین هینز ، به عنوان یکی از پیشروان این حوزه، که یک کتاب خانه بیمارستانی داشت و شعر درمانی را مطالعه کرده بود، با صدای بلند شروع به خواندن داستان ها و شعر ها کرد، و مشاهده کرد که این کار باعث تسهیل بحث و رابطه وی با درمانگران می شود و در نتیجه آن افراد بهتر درمان می یابند یا ترغیب به درمان می شوند.
در آخر وی شروع به توسعه برنامه آموزشی برای شعر درمانی کرد و در همان دوره، برخی از افراد دیگر هم به چنین کاری مشغول بودند.
در سال 1980، تمامی رهبران و پیشروان این رشته به یک جلسه دعوت شدند تا راهنماهای مربوط به آموزش و گواهی نامه این روش درمانی را فرمول بندی کنند.
در این جلسه، انجمن ملی شعر درمانی (NAPT)، APT را ایجاد کرد.
به دلیل افزایش محبوبیت این روش، چندین کتاب و مقاله برای راهنمایی درمانگرانی نوشته شده است که از روش شعر درمانی استفاده می کنند.
هاینز و ماری هانز بری ، به صورت مشترک کتاب درمانی را در سال 1986 چاپ کردند – فرآیند تعاملی: یک کتاب دستی .
اخیرا، نیکولاس مازا یک مدلی را برای کارا بودن شعر درمانی معرفی کرد، همچنین در مورد کاربرد های بالینی آن، در کتاب شعر درمانی: نظریه و روش بحث کرده است.
مجله شعر درمانی در سال 1987 توسط NAPT تاسیس شد و تا به امروز، به عنوان جامع ترین منبع در مورد اطلاعات مربوط به نظریه، روش و تحقیقاتی فعلی مورد استفاده قرار گرفته است.
امروزه شعر درمانی در سطح بین الملل و توسط صدها متخص، که شامل روان شناسان، روان پزشکان، مشاوران، فعالان اجتماعی، آموزش دهندها و کتاب داران هستند، مورد استفاده قرار می گیرد.
این رهیافت به صورت موفقی در چندین مجموعه – شامل مدارس، کتابخانه ها، بیمارستان ها، مراکز توان بخشی، و موسسات تادیبی و غیره – و در رابطه با افراد مختلف، شامل کودکان، نوجوانان و افراد بالغ مورد استفاده قرار می گیرد.
شعر درمانی به چه نحوی انجام می شود؟
برخی از افراد، به عنوان یک بخشی از فرآیند درمانی خودشان تمایل دارند تا خاطرات و احساسات قرار گرفته در بخش نیمه هوشیار خود را بررسی کرده و مشخص کنند که به چه نحوی آنها می توانند بیانگر و مرتبط با وضعیت زندگی فعلی آنها باشند.
باور بر این است که شعر می تواند برای این فرآیند مفید باشد، همانطور که در اغلب موارد توانسته است که :
• به عنوان ابزاری برای بیان کردن عواطفی استفاده شده است که در غیر این صورت، بیان کردن آن احساسات دشوار می باشد.
• منجر به افزایش خود انعکاسی و خود اکتشافی شود، عزت نفس را تقویت کند و به افراد کمک کند تا دنیای خودشان را درک کنند.
• به افراد کمک کند تا با باز کردن راه های جدید به سوی واقعیات درک شده، موقعیت و وضعیت خود را دوباره تعریف کنند.
• تجارب عاطفی را تصدیق کند و با کمک به افراد برای درک بیشتر تجربیات خودشان، که توسط دیگران به اشتراک گذاشته می شود، پیوستگی و اتحاد گروهی را افزایش دهد.
• به درمانگران کمک کند تا بینش و درک عمیق تری نسبت به افراد تحت درمان داشته باشند.
در حالت کلی، درمانگران شعر در انتخاب شعری که اعتقاد دارند دارای ارزش درمانی است، آزاد هستند ولی باید از راهنماهای عمومی تبعیت کنند.
توصیه می شود که شعر های انتخاب شده مختصر باشند، احساسات و تجربیات جهانی را شناسایی کنند، امید بخش باشند، و زبان های گسترده ای را شامل شوند.
برخی از شعر ها که به طور رایج مورد استفاده قرار می گیرد، عبارتند از:
"The Road Not Taken" از روبرت فروست
"The Journey" از ماری اولیور
"Talking to Grief" از دنیز لورتو
"The Armful" از روبرت فروست
"I Wandered Lonely as a Cloud" از ویلیام وروسورت
همچنین انتخاب موارد توسط درمانگر صورت می گیرد، و ممکن است از اشخاص درمانجو درخواست شود تا یک شعر و یا یک ادبیات دیگری را که تشخیص داده می شود، را به درمانگر بگویند.
استفاده از این روش هم می تواند منجر به کسب اطلاعات مفید نسبت به عواطف و احساسات افراد درمانجو گردد.
تکنیک های مورد استفاده در شعر درمانی
در زمینه شعر درمانی چندین مدل وجود دارد، ولی محبوب ترین و بیشترین مورد استفاده شده عبارت از مدلی می باشدکه توسط نیکولاس مازا معرفی شده است.
بر اساس این مدل، شعر درمانی شامل سه مولفه اصلی است که عبارتند از: پذیرا / تجویزی، بیانگر / خلّاق، و نمادین / تشریفاتی.
در مولفه پذیرا / تجویزی، درمانگر یک شعری ، یا یک بخش ادبی را انتخاب خواهد کرد و فرد درمانجو را ترغیب می کند که واکنش و عکس العمل نشان دهد. موارد انتخاب شده معمولا بر اساس توانایی توصیف، توضیح و مشخص کردن مسائل مربوط به مضامین مورد بحث در دوره انتخاب می شود.
معمولا موارد انتخاب شده توسط شخص درمانگر و یا درمانجو با صدای بلند خوانده می شود، بنابراین لحن و ریتم شعر باید کاملا مناسب باشد.
در مورد گروه، خانواده و یا زوج درمانی، افراد به صورت دوره ای، بخشی از یک شعر را می خوانند و یا ممکن است که درخواست شود تا کل شعر را به صورت یکجا و با هم بخوانند.
در هنگام خواندن شعر مورد استفاده، درمانگر به واکنش های زبانی و غیر زبانی افراد توجه می کند، و معمولا این واکنش ها بعد از خواندن شعر، با سوالاتی مشخص می شود، برای مثال از آنها پرسیده می شود که "من متوجه شدم که شما در هنگام خواندن شعر، حالت خنده داشتید.
آیا می توانی در مورد واکنش خودت توضیح بدهی؟" "آیا بخش یا خط خاصی در شعر بوده است که شما در زندگی خودتان با آن برخورد داشته اید؟" "این شعر به شما چه احساسی می دهد؟"
مولفه بیانگر / خلّاق شامل استفاده از نوشته های خلّاق – شعر، نامه ها و کل روزنامه – به منظور ارزیابی و درمان می باشد.
پروسه نوشتن می تواند روان پاک ساز و توان بخش باشد، و در اغلب موارد منجر به آزاد شدن فرد از خاطرات سرکوب شده یا خاطرات فراموش شده می شود و منجر به مشخص شدن نگرانی ها و توانایی های فرد می شود.
ممکن است که برخی از افراد نسبت به قدرت نوشتن خلّاقانه خودشان تردید داشته باشند، ولی درمانگر با بیان کردن این مورد که آنها مجبور به استفاده از ریتم و یا ساختار خاصی نیستند، می تواند به آنها کمک کند.
همچنین درمانگر می تواند از شعر های اصلی استفاده کند تا بر روی آن کار کند و یا حس های و ادراکات شعری را برای کسانی که در تجسّم با مشکلاتی مواجه هستند، معرفی کند.
همچنین درمانگر می توان یک شعر را با افراد به اشتراک بگذارد و از آنها بخواهد که یک خطی را انتخاب کند که تا اندازه ای به زندگی و گذشته آنها مربوط می شود و از آنها بخواهد تا با همان خط شروع کند و یک شعر بگوید.
در گروه درمانی، شعر ها باید به صورت انفرادی و یا گروهی نوشته شوند. در برخی مواقع، به افراد گروه یک کلمه، موضوع و یا جمله ریشه ی گفته می شود و از آنها درخواست می شود تا به صورت همزمان به آن پاسخ دهند.
پیشبردهای مربوط به اعضای گروه جمع آوری می شوند، تا یک شعری ایجاد شود که می تواند برای تهییج بحث های گروهی مورد استفاده قرار گیرد.
در زوج درمانی، ممکن است که از زوجین درخوست شود تا به اتفاق هم یک شعر را بنویسند به نحوی که هر یک از آنها، به صورت یک در میان یک خط بنویسد.
نامه نویسی، به عنوان یکی دیگر از ابزارها و روش های درمانی مفید، می تواند برای دستیابی به خلّاقیت برخی از افراد بکار گرفته شود.
یکی از روش ها عبارت از نوشتن یک نامه برای شخصی است که در دوره درمان از شعر استفاده می کند.
نامه می تواند شامل اظهار قبول یا عدم قبول باشد، و این فرآیند می تواند به صورت کامل، واکنش اولیه افراد را به شعر مشخص کند.
همچنین یک نامه می تواند برای شناسایی عواطفی به کار گرفته شود که منجر به بروز مشکلاتی فعلی شده است، تا به فرد کمک کند این احساسات خود را با هدف مسلط شدن و کنترل شدن بر کل آن، تجسّم کند و مشکل را رفع کند.
همچنین ممکن است افراد ترغیب شوند تا در طول درمان از یک روزنامه شخصی استفاده کنند و تفکرات خودشان را بعد از درمان یافتن ثبت کنند و یا یک شعر بخوانند.
همچنین ممکن است که افراد حاضر در گروه درمانی این فرصت را پیدا کنند که تمامی نوشته های خود (مربوط به روزنامه شخصی) را با دیگر اعضای گروه به اشتراک بگذارند.
مولفه نمادین / تشریفاتی شامل استفاده از استعاره ها، داستان گویی، و تشریفات مذهبی به عنوان ابزاری برای تغییرات تاثیر گذار می باشد.
استعاره ها، که ضرورتا نمادین هستند، می تواند به افراد کمک کند تا احساسات و تجارب پیچیده خود را به صورت مختصر و به صورت عمیق تشریح کنند.
تشریفات مذهبی می تواند کارایی ویژه ای را در کمک به افرادی داشته باشند که تجربه زیان و خاتمه یافتن دارند، برای مثال در مورد کسانی که طلاق می گیرند و یا یکی از افراد محبوب شان فوت می کند.
کاربرد این روش عبارت از بررسی و شناسایی کردن احساسات و عواطف افراد در رابطه با حادثه صورت گرفته می باشد.
برای مثال، نوشتن یک نامه برای شخصی که به صورت اتفاقی فوت شده است و سپس سوزاندن آن نامی می تواند یک قدم و مرحله مفید در فرآیند پذیرش مسئله و مقابله با ناراحتی باشد.
شعر درمانی به چه نحوی کمک می کند؟
شعر درمانی به عنوان بخشی از یک رهیافت درمانی در درمان تعدادی از نگرانی ها و مشکلات، از قبیل شخصیت حدّی، تفکر خود کشی، کمال گرایی و ناراحتی بکار برده می شود.
تحقیقات صورت گرفته نشانگر این است که این روش در موارد زیادی به عنوان بخشی از پروسه درمان، مفید و موثر بوده است.
همچنین برخی از تحقیقات صورت گرفته از شعر درمانی، به عنوان رهیافتی برای درمان افسردگی حمایت کرده است، چرا که بارها نشان داده شده است که این روش منجر به رهایی از علائم افسردگی، بهبود عزّت نفس و خود شناسی، و ترغیب به بیان احساسات می شود.
همچنین محققان نشان داده اند که شعر درمانی قادر است تا اضطراب و پریشانی را در افرادی که بیماری هایشان در مرحله نهایی است، کاهش دهد.
همچنین افراد دارای استرس بعد از آسیب گزارش کرده اند که در نتیجه استفاده از شعر درمانی، بهزیستی روانی و عاطفی آنها بهبود یافته است.
ممکن است که برخی از افراد که قبلا تجربه آسیب و یا سوء استفاده را داشته اند، در فرآیند تجربه شناختی مشکل داشته باشند و در نتیجه خاطرات و عواطف مرتبط با آن تجربه، در این افراد سرکوب شود.
در نتیجه استفاده از شعر درمانی، افراد زیادی این توانایی را پیدا می کنند تا احساسات خودشان را ادغام کنند، شکل حوادث آسیب زا را تغییر دهند و یک چشم انداز مثبت تری نسبت به آینده داشته باشند.
ممکن است که افرادی که با مشکل اعتیاد مواجه هستند، بتوانند در بررسی احساسات خودشان نسبت به سوء استفاده از مواد از شعر درمانی کمک بگیرند و یک درک و دیدگاه جدیدی نسبت به استفاده دارویی داشته باشند و در نهایت مهارت های مقابله ای خود را توسعه دهند و یا تقویت نمایند.
همچنین شعر درمانی می تواند به عنوان روشی باشد که افراد دارای مشکلات مربوط به سوء استفاده مواد بتوانند با استفاده از آن، تفکرات خودشان نسبت به درمان و تغییر رفتار را بیان کنند.
برخی از مطالعات نشان داده است که شعر درمانی می تواند، برای افراد دارای اسکیزوفرینا (جنون جوانی)، حتی با وجود داشتن نقایص زبانی و عاطفی مرتبط با وضعیت خودشان، مفید باشد.
شعر نویسی می تواند یک روش مفیدی برای بیان کردن تجارب روانی باشد و می تواند به درمانگران اجازه دهد تا شناخت بهتری نسبت به فرآیند ها تفکراتی افراد تحت درمان داشته باشند.
همچنین توجه به این نکته حائز اهمیت است که در بیشتر موارد، به خصوص در موارد مرتبط با مشکلات سلامت روان معتدل تا شدید، شعر درمانی همراه با یک روش درمانی دیگر، و نه به عنوان یک رهیافت درمانی مجزّا، مورد استفاده قرار می گیرد.
آموزش مربوط به شعر درمانگران
شعر درمانگران آموزش ادبیاتی (یا کتاب شناسی) و همچنین آموزش بالینی را دریافت می کنند و این آموزش آنها را قادر می سازد تا بتوانند کتاب (یا ادبیات) مناسبی را برای فرآیند درمانی انتخاب کنند.
در حالی که هیچ واحد درس دانشگاهی در مورد شعر درمانی وجود ندارد، ولی فدراسیون بین المللی کتاب – شعر درمانی (IFBPT)، در بخش مستقل مربوط به ارائه گواهی نامه برای متخصصان، مقررات آموزشی خاصی را توسعه داده است.
برخی از مطالعات، از شعر درمانی به عنوان یک رهیافتی برای درمان افسردگی حمایت می کنند، چرا که بارها نشان داده شده است که این روش منجر به تسکین و رفع علائم افسردگی، بهبود عزّت نفس و خود شناختی و همچنین ترغیب افراد به بیان کردن احساسات شان می شود.
آموزش، به شکل یک برنامه مطالعاتی مستقل، همراه باراهنمایی یک ناظر / راهنمای مورد تایید IFBPT اجرا می شود.
افراد به منظور تبدیل شدن به یک درمانگر شعر مجاز (CPT)، درمانگر شعر ثبت شده (RPT) و یا درمانگر مجاز شعر درمانی (CAPF) می توانند برنامه های آموزشی را دنبال کنند.
افراد دارای درجه کارشناسی ارشد در رشته سلامت روان و یا پروانه و جواز دکتری و یا تخصصی، می توانند گواهی نامه های CPT یا RPT را بدست بیاورند.
هر دو مورد CPT و RPT صلاحیت و شایستگی لازم را برای کار بر روی تندرستی افراد و همچنین افرادی که مشکلات و نگرانی های سلامت روانی را تجربه می کنند، دارند.
به منظور کسب گواهی نامه RPT، به یک برنامه آموزشی سطح پیشرفته و کارهای عملی مرتبط با این زمینه نیاز وجود دارد.
افراد به منظور کسب درجه CAPT، باید یک مدرک کارشناسی را داشته باشند. افراد CPAT به محض کسب گواهی نامه این صلاحیت را پیدا می کنند تا بر روی افراد سالم کار کنند و یا می توانند در مدارس و کتاب خانه ها استخدام شوند.
همچنین آنها می توانند با نظارت یک متخصص سلامت روان صلاحیت دار، در مجموعه های سلامت روان مشغول به فعالیت شوند.
نگرانی ها و محدودیت ها
بر خلاف درخواست های موجود برای استفاده از این روش و کاربرد های گسترده آن، برخی از نگرانی ها در مورد استفاده از شعر درمانی وجود دارد.
ممکن است که محتویات برخی از شعر ها بی ارزش باشند و تاثیرات نامشخصی بر روی برخی از افراد درمانجو داشته باشند.
ممکن است برخی از شعر ها منجر به مشخص شدن خاطرات و یا عواطفی برای افراد شود که این افراد قادر به کنترل آن نیستند و یا ارزش شخص زیادی برای فرد درمانجو داشته باشد، و کاربردهای محدودی در طول درمان داشته باشد.
ممکن است که فهم زبان مربوط به برخی از شعر ها دشوار باشد و یا پیام مربوط به برخی از شعر ها آنقدر مبهم باشد که مزایای درمانی محدودی از آن قابل استفاده باشد.
با این وجود، درمانگرانی که نسبت به این موارد مطّلع هستند و در انتخاب موارد مورد استفاده در طول درمان، نسبت به مشکلات بالقوه احتیاط می کنند، می توانند از وقوع تعدادی زیادی از این مشکلات و یا تمامی آنها اجتناب کنند.
برخی از انتقادات در رابطه با توانایی افراد به منظور تحلیل شعر مطرح است و این نکته مطرح می شود که آیا این افراد می توانند بدون هیچ نوع درگیری عاطفی، این شعر ها را در سطح هوشیاری کامل تحلیل کنند.
به احتمال زیاد، این نوع از عقلانیت در زمان استفاده از شعر های پیچیده وجود داشته باشد و شخص باید وقت زیادی را صرف کند.
بنابراین در این حالت باید یک وقت زیادی را صرف شناخت معنای شعر کرد و به همین دلیل واکنش های عاطفی و همزمان افراد کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
شعر هایی که اصیل نیستند و یا پر از کلیشه می باشند، نمی توانند افراد را ترغیب به واکنش عاطفی عمیق کنند و یا آنها را برای تفکر به صورت فزاینده، به چالش بکشند.
همچنین توانایی های گفتاری و زبانی افراد باید مدّ نظر قرار بگیرد ، چرا که شعر های درمانی که کلمات استفاده شده در آن قابل شناخت نباشد، ارزش کمتری پیدا می کنند.
در دوره های گروه درمانی، افرادی که در رابطه با نوشتن و یا خواندن مشکل دارند، ممکن است تا در مورد به اشتراک گذاری شعر، بی تفاوت باشند و این مورد می تواند یک عامل محدود کننده برای بحث باشد.
همچنین برخی از افراد که زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم آنها می باشد و یا فاقد مهارت های زبانی پیشرفته هستند، ممکن است که به دلیل زبان تلویحی استفاده شده در شعر ها با مشکلاتی مواجه باشند.
علاوه بر آن، در مورد افرادی که از شعر لذّت نمی برند، ممکن است که شعر درمانی دارای ارزش محدود و یا بی ارزش باشد.
ترجمه و گردآوری : دکتر یاسر دادخواه
نظرت چیه؟